Utopieën bestaan echt.

 

In de bijna twee uur durende documentaire ”Where to invade next”, die door NPO3 is uitgezonden op donderdag 3 november zien we de wat fysiek onbeholpen Michael Moore een aantal Europese landen bezoeken om zich er vervolgens af te vragen of hij in een of ander "Wonderland" terecht is gekomen. Moore is in hart en nieren een Amerikaan, die begaan is met het land en zijn bevolking, maar ook geraakt is door de grote armoede, de harde tegenstellingen tussen zwart/blank, grote ongelijkheid, neergang van middenklasse, economische recessie etc.  Het gaat helemaal niet goed met Amerika en zou dringend op zoek moeten zijn naar ideeën en alternatieven. Zo begint Moore’s speurtocht in Europa alsof hij een ontdekkingsreiziger is en overal de Amerikaanse vlag kan "planten".

Moore's documentaire over aanslagen in VS 9/11 

Italië

Zo begint zijn lange Europese reis in Italië waar hij van een Italiaans echtpaar uitleg krijgt van de algemene secundaire arbeidsvoorwaarden:

* 30 tot 35 vakantiedagen (totaal 6 a 7 weken),

* aantal verplichte nationale feestdagen (12),  

* vijf of zes maanden zwangerschapsverlof,

* 15 verlofdagen bij een huwelijk,

* een gratis dertiende maand aan salaris en  

* iedere dag 2-uur lunchtijd.

Is dit echt, zo vraagt Moore zich af ? Geen wonder dat iedereen in Italië veel tijd heeft voor en dol is op seks.  Vergeleken met de Verenigde Staten een wereld van verschil. In de VS krijg je als je geluk hebt en bij een sterke vakbond bent aangesloten hooguit twee betaalde vakantieweken.  Vervolgens bezoekt Moore ook twee bedrijven in Italië. Eerst het kledingbedrijf Lardini, dat merken voert als Dolce Gabbana en Versace en ook de Ducati motorfabriek. Hij praat met managers en personeel en is verbaasd om te horen dat goed voor je personeel zorgen (ruime sociale regelingen) en een bedrijf goed en winstgevend runnen niet tegenstrijdig zijn. Ze gaan goed samen. Gelukkig en tevreden personeel zijn ook belangrijk voor het bedrijf.

De eerlijkheid gebiedt wel om te zeggen dat deze regelingen door jarenlange sociale strijd van vakbonden en werknemers in meerdere landen van Europa zijn verworven. Het feit dat ze nog steeds bestaan is een bewijs voor de eerdere stelling en ook uitgangspunt voor Social Enterprises en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.  Moore eindigt zijn bezoek aan Italië door af te spreken dat hij deze utopische ideeën meeneemt naar de VS. Als het hier kan dan daar ook. 

Documentaire over gezondheidszorg VS- Europa

Frankrijk

Vervolgens  gaat Moore naar Normandië, waar hij neerstrijkt in een kantine van een basisschool waar vers bereid, warm en gezond eten wordt geserveerd voor de schoolkinderen. We zien de kok met de diëtiste en leraren van de school overleggen om een afwisselend menu samen te stellen voor de komende weken. Dit gebeurt in een klein dorp en in opdracht van de gemeentebestuur, dat het belangrijk vindt dat kinderen ruim tijd besteden aan goed, gezond en netjes eten. Verrassend genoeg blijkt dat niet veel duurder te zijn dan wat ouders of kinderen in de VS in schoolkantines betalen voor een vette, ongezonde fastfoodhap.  De voice-over vertelt tussendoor nog even dat in Frankrijk de medische gezondheidszorg en kinderopvang ook gratis is. Dit is toch utopisch, dit kan toch niet zie je Moore denken !

Voor de zekerheid vergelijkt Moore de afdracht aan belastingen in een paar Europese landen en in de VS. Dan blijkt dat in Europa inderdaad wat meer betaald wordt, maar daartegenover staan ook veel extra voorzieningen. In de VS is het wel wat lager maar daar gaat 60% van de belastingopbrengsten naar defensie. Geen wonder, want de VS zijn erg oorlogszuchtig en hebben wel 1000 militaire bases wereldwijd.

Moore's documentaire over wapenbezit in VS versus Canada

Finland

Het derde land in Europa waar Moore heengaat is Finland, waar hij op bezoek gaat op een  middelbare school. In de internationale rankings wat onderwijsprestaties betreft, zien we al enkele jaren Finland bovenaan staan. In de jaren 60 stonden ze op gelijke voet met de VS maar nu is er een wereld van verschil. De VS staat op een 29e plaats en Finland op nummer 1.

Dus gaat de filmmaker in gesprek met leerkrachten en directie en hij gelooft zijn oren niet.  Er wordt maar maximaal 20 uur lesgegeven in een week. Per dag maar 3 of 4 uur les (waar ook nog lunchtijd bijzit). Men wil liever geen huiswerk of vrij weinig. Middelbare scholieren zeggen onafhankelijk van elkaar,  zo’n half uur hooguit hieraan te besteden.

Kinderen moeten ook kunnen spelen, sporten, ontspannen, sociale contacten ontplooien etc. Dat komt het leren juist ten goede. In het beperkte onderwijs wat betreft de uren is toch nog ruimte  voor meerdere vreemde talen, muziek, kunst, poëzie, toneel en gym. Een belangrijk verschil met de VS is, dat er geen multiplechoicevragen en standaardtoetsen zijn en ook geen centrale (cito- of eind-) examens. Ze hebben wel open vragen proefwerken, waarbij  juist de eigen mening en redenering voorop staat. Scholen (meestal openbare) scholen zijn vrij het onderwijs naar eigen inzicht in te richten zonder controle van de onderwijsinspectie. Een eis is wel, maar dat komt in de documentaire niet naar voren dat leerkrachten een universitaire opleiding hebben. Ze worden goed betaald en hebben een hoog aanzien. Een wiskunde leraar zei met enige schroom dat hij graag wilde dat kinderen zich breed kunnen ontwikkelen en vooral gelukkig worden. Hij zei dus niet dat ze goed moeten zijn in het oplossen van sommetjes, zoals Moore verwachtte.

Er is sprake van een sterke paradox. Hoe kan het dat de onderwijsresultaten, ook op de cognitieve vakken in Finland zo uitzonderlijk goed zijn terwijl ze weinig les geven, een heel breed programma aanbieden, weinig controleren en toetsen?? Dat kan toch niet? Dat is toch een utopie? Nederland probeert hier ook een voorbeeld aan te nemen en heeft de laatste jaren grote hordes ambtenaren van het ministerie van Onderwijs, mensen van onderwijsadviesbureau ’s en politici naar Finland gestuurd om zich te laten voorlichten. Helaas nog steeds zonder drastische wijzigingen in ons onderwijsbeleid. Op zijn Amerikaans gezegd: Moore is “flabbergasted”.

Moore met vlag onderweg naar Europa (foto:kinepolis.be)

Slovenië

De verbazing houdt echter nog niet op want Moore reist af naar  een betrekkelijk nieuw Europees land, een land waarvan hij het bestaan waarschijnlijk nog niet eens kende. Daar bezoekt hij de Universiteit van Ljubljana (hoofdstad), die zo’n honderd Engelstalige masteropleidingen  aanbieden waar studenten en ook buitenlanders gratis gebruik van kunnen maken. Hij vraagt verschillende studenten hoe groot hun studieschuld is en de meesten antwoorden: nul. Alleen een jongen, die eerder in de VS had gestudeerd had wel 7.000 dollar studieschuld. In de VS zijn studieschulden tot 50.000 Euro geen uitzondering.  Moore begrijpt echter de logica niet. Hoe kan een land het opbrengen om zijn eigen burgers en buitenlanders gratis te laten studeren??? Dat is toch “Nuts”.?! Kennelijk niet, want zelfs de president van Slovenië is bereid Moore te ontvangen en uitleg te geven. Het biedt jonge mensen, uit rijke of arme gezinnen in ieder geval  gelijke kansen en bovendien heeft wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat iedere Euro geïnvesteerd in onderwijs uiteindelijk het vier- of vijfvoudige oplevert voor de economie. Tel uit je winst.

Portugal

Vervolgens komt Moore terecht in dit Zuid-Europese land waar hij van de minister van volksgezondheid en van politieagenten verneemt dat het gebruik van drugs in dit land is gelegaliseerd. Niemand belandt in de gevangenis voor het roken van een joint, extasy-pilletje of zelfs harddrugs. Sinds dit beleid wettelijk is ingevoerd, is bovendien gebleken dat het gebruik juist is afgenomen. Gebruikers krijgen als ze dat willen ook begeleiding om ermee te stoppen . Utopie of werkelijkheid, zo lijkt Moore zich af te vragen ?

In de documentaire zie je vervolgens een reeks van beelden over de keiharde "War on drugs" die al vele jaren door vele presidenten in de VS wordt gevoerd en  die alleen maar meer slachtoffers oplevert. Moore suggereert dat het een smerige truc is om juist de zwarte mensen, die kennelijk meer drugs gebruiken en verhandelen, in de gevangenis te krijgen en ze daar ook nog hun stemrecht te ontnemen.  

Noorwegen

De reis gaat verder naar Noorwegen waar hij de zwaarst beveiligde gevangenis gaat bezoeken en vaststelt dat het leven daar best aangenaam is voor de veroordeelde gevangenen. Dat ze vooral veel vrijheid en begeleiding krijgen om hun leven op het goede spoor te krijgen en de tijd aangenaam doorbrengen. Geen eenzame opsluiting, geen sobere cel, veel ontspanningsmogelijkheden juist. Men streeft naar een humaan en menswaardig gevangenissysteem, gericht op gedragsverandering.

Op 125 gevangen waren maar 4 bewakers, die zelfs geen wapens hadden. Ook dit is in schril contrast met de beelden uit de VS met zwaarbewaakte en  -bewapende gevangenissen die gerund worden als bedrijven, maar waar geweld en ongelukken vaak voorkomen en een hoge recidive van 80% bestaat, terwijl dat in Noorwegen maar 20% is (terugval in crimineel gedrag). Dit kan toch niet? Alweer een utopie die bestaat en werkt. 

Duitsland

In Duitsland bezoekt hij een potlodenfabriek Faber & Castell, waar medewerkers een goed leventje hebben en als ze toch teveel stress hebben voor twee weken naar een kuuroord mogen om te relaxen en te ontstressen. Verder heeft Moore ontdekt dat in Duitse bedrijven de Raad van Toezicht voor de helft bestaat uit vertegenwoordigers van de werknemers. De andere helft wordt benoemd door de werkgever. Dat is een kenmerk van het Rijnlandse ondernemingsmodel, dat ervoor zorgt dat in het beleid en bij de controle op het ondernemingsbeleid de belangen van medewerkers zeker niet vergeten worden. Het geeft de stakeholders daadwerkelijk macht en heel anders dus dan het Angelsaksische shareholders-kapitalisme. Is dat de verklaring voor het “Wirtschaftswunder”? Duitsland wordt ook geroemd vanwege de eerlijkheid over het verleden. In alle scholen wordt uitgebreid aandacht besteedt aan de mistoestanden onder Hitler en de holocaust.

IJsland

In IJsland bezoekt Moore de eerste vrouwelijke premier, die in de jaren tachtig van de vorige eeuw gekozen werd.  Dat heeft veel betekent voor de gelijke behandeling en rechten van vrouwen. Zo was er voor de financiële en bankencrisis een bank in IJsland, die geleid werd door vrouwen. Toen alle andere banken in de problemen kwamen, bleek deze bank het juist goed te doen. Ze hadden geen financiële producten verkocht, die ze zelf ook niet begrepen. Bovendien wordt gesteld dat vrouwen veel meer het gemeenschappelijk en publiek belang behartigen en mannen veel meer het eigenbelang. Zet vrouwen dus aan top en oorlogen zullen afnemen  en samenlevingen zullen opbloeien. Het is ook zo dat IJsland de foute bankiers heeft laten veroordelen door een rechter en ook banken failliet heeft laten gaan. De economie presteert nu veel beter dan de meeste EU-landen. 

Moore heeft aangetoond dat Europa de hele wereld veel te bieden heeft op een groot aantal terreinen van onderwijs, het bedrijfsleven, vrouwen-emancipatie en drugsproblematiek. De verschillende voorbeelden zijn evidence-based. Het gaat niet om prille projecten of kleinschalige ideeën, nee het zijn bewezen beleidsombuigingen voor een heel land. 

Bedenk hoeveel argwaan en sceptisch er vooraf geweest moet zijn, omdat het indruist tegen de gangbare opvattingen. Toch zijn mensen en ambtenaren zo moedig geweest en hebben doorzettingsvermogen  getoond om te gaan experimenteren. Nu zijn de voordelen en resultaten bewezen en nu zou je verwachten dat heel Europa deze beleidskeuzes omarmd en meteen overneemt. Helaas is dat niet zo. Wij burgers moeten het eisen.    

Tunesië

Een Arabisch en juist niet Europees land dat aan bod komt is opvallend genoeg Tunesië, waar vrouwen recht hebben op voorbehoedsmiddelen en eventueel legaal abortus kunnen ondergaan. In het parlement zitten ook heel veel vrouwen en in de grondwet zijn vrouwenrechten prominent vastgelegd.  Dat is des te opmerkelijker omdat Tunesië ook een islamitisch land is, zij het gematigd.  

Nederland? 

In de film van Michael Moore komt Nederland helemaal niet voor. Het land dat vroeger als gidsland werd beschouwd en dat voorop liep met homorechten, softdrugsgebruik en  vrije moraal . Hoe staat het nu? Hebben wij ook utopieën in de aanbieding?

Na enig nadenken zou je misschien de huidige euthanasiewetgeving kunnen noemen, die mensen onder strikte voorwaarden toch de mogelijkheid biedt van een zelfgekozen dood. 

 Een nog beter voorbeeld is onze aanpak van transgenders, die psychologische en medische intensieve begeleiding krijgen om hun geslachtsideaal mogelijk te maken. Dat zou je een succesverhaal kunnen noemen als je de mensen een lichaam kunt geven dat past bij hun diepste kern.

Je zou ook een hele andere kant op kunnen denken door het voorbeeld van de vele spontane burgerinitiatieven, die vele ngo’s  mogelijk hebben gemaakt zoals Amnesty International en Greenpeace. 

 Je kunt ook denken aan  de typische lappendeken van lokale en regionale Voedselbanken, die wekelijks gratis voedsel uitdelen aan de allerarmste gezinnen en mensen. Voedsel dat geschonken wordt door winkels,  groothandels en bedrijven en gerund wordt door vrijwilligers.  Nederlanders zijn energiek en ondernemend op velerlei verschillende manieren.  

Solidariteit zou ook wel eens een sterke Nederlandse waarde kunnen zijn, want de vele en diverse soorten  coöperaties groeien de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond. Er zijn energiecoöperaties, zorgcoöperaties, winkelcoöperaties, buurtcoöperaties en broodfondsen.  

Nederland heeft misschien als belangrijkste utopie: ” de utopie van de vrijwilliger”. Iemand  die zich belangeloos inzet voor anderen en  kwetsbare groepen in de samenleving.  Volgens de door Rudolf Steiner al in begin 1900 geformuleerde Sociale Hoofdwet , zijn daar de maatschappelijke voordelen veruit het grootst van.

Moore kan tevreden teugkeren naar zijn land en veel goed nieuws thuisbrengen. Er bestaan veel utopieën in Europa, waarvan nu bewezen is dat ze goed werken. Het is hooguit een begripskwestie of we ze in termen van filosoof Hans Achterhuis "grote of kleine" utopieën moeten noemen. Wij Europeanen mogen best trots zijn op deze verworvenheden ondanks of dankzij het gemeenschappelijke EU-beleid.  Met de net gekozen nieuwe president Donald Trump verwacht ik echter niet dat veel van deze utopieën overgenomen zullen worden.    

http://driegeleding.blogspot.nl/2014/05/utopia-in-het-verleden-en-heden.html

  

Moore's film over keiharde Amerikaans kapitalisme