Solidaire Economie: een boekbespreking

Onderstaand artikel is ook verschenen als opiniestuk in het Eindhovens Dagblad  op dinsdag 15 maart 2016  

Prof. Dr. Nic(o) Douben heeft als emeritus hoogleraar van de Technische Universiteit in Eindhoven eind augustus 2013 in het Eindhovens Dagblad een column geschreven , onder de titel “Heilig geloof in de markt”, waarin hij kritiek uit op het huidige kapitalistische economische systeem. Dit systeem heeft volgens hem vele nadelen voor milieu en samenleving.   Daarin heeft Douben uiteraard gelijk, al geeft hij in het betreffende artikel geen zinvol alternatief.  Als reactie op zijn visie heb ik een ingestuurde reactie opgesteld die ook op 4 september 2013 is geplaatst in het Eindhovens Dagblad. Zie ook   http://www.ed.nl/mening/solidaire-economie-als-wenkend-alternatief-1.3987593 . Dat stuk had als titel “Solidaire Economie als wenkend alternatief”. Daarin probeer ik juist wel alternatieve visie’s  te beschrijven zoals van Albert Einstein, Ricardo Semler en Rudolf Steiner.

Kennelijk heb ik Douben daarmee wat inspiratie gegeven, want nu bijna drie jaar later is tot mijn grote verrassing een boekje van hem verschenen onder de titel “Solidaire Economie”. In het ED van 11 december 2015 heeft redacteur Chris Paulussen er een bespreking van gegeven. 

Douben is eerlijk en refereert in zijn voorwoord ook naar zijn eerdere artikel en de reacties die het opleverde. Voor mij was het echter niet alleen een positieve verrassing, omdat ik al vanaf  eind 2009 een e-book op internet heb geplaatst met dezelfde titel. http://solidaireeconomieboek.blogspot.nl/2009/12/eerste-delen-van-nieuw-boek.html  . Dit boek zal in 2016 ook verschijnen in een papieren versie, zo heb ik van de uitgever begrepen. Nu zal ik echter moeten zoeken naar een andere titel om misverstanden te voorkomen .  

N.Douben(foto: www.ag-eindhoven.nl) 

Uiteraard ben ik heel nieuwsgierig geworden of Douben zich door dezelfde bronnen/auteurs  laat inspireren en welke uitleg en betekenis hij geeft aan het begrip solidaire economie. Voor mij is het begrip een rechtstreekse verwijzing naar de maatschappijvisie en economische visie van Rudolf Steiner. Steiner beschreef dat het begrip solidariteit,  of het wat meer ouderwetse begrip broederschap dat we kennen als een van de drie waarden uit de Franse revolutie (Liberté, Egalité en Fraternité), leidend moet zijn in de economie.     De economie is dat door mensen ontwikkelde maatschappelijke systeem, dat de mensheid moet voorzien in alle behoeften naar producten en levensmiddelen. Iedereen heeft recht op de voortbrengselen van de natuur en de aarde, zonder het milieu of toekomstige generaties te schaden.  In de economie produceer je niet voor jezelf maar voor anderen, voor de mensheid. In de bibliografie achterin het boekje van Douben kom je echter de naam van Rudolf Steiner niet tegen, net zo min als Ricardo Semler.

De kernboodschap van Douben is:  “In de strategie van ondernemingen dienen ook de ecologische en sociale effecten van het huidige economisch handelen meegenomen te worden voor de toekomstige generaties en alle regio’s elders in de wereld”. Dit klinkt niet zo revolutionair als een communistisch of socialistisch alternatief, maar eerder als een vorm van maatschappelijk verantwoord ondernemen(MVO). Dat vereist ook een ongekende transparantie stelt Douben en geen slimme marketing. Zijn voorwoord eindigt met de zinsnede: ”…een welgemeend streven naar een meer duurzame en betere wereld voor iedereen”. Dat is het ideaal en “dat vraagt ook om een meer bewuste burger en consument”. “We moeten het kapitalisme herijken tot een maatschappelijk- economisch stelsel dat gebaseerd is op een meer solidaire grondslag”. Douben streeft dus niet naar afschaffing van de markteconomie, maar naar een verbetering van de werking door meer overheidsbemoeienis en het terugdraaien van privatisering in een aantal kernsectoren.

Opvallend is dat Douben niet bekend is met het platform Duurzame en Solidaire Economie (DSE) dat al jaren vanuit de Universiteit van Tilburg o.l.v. Lou Keune aan de weg timmert om dit begrip bij grote groepen mensen en de politiek duidelijk te maken.  

Volgens Douben is het ook een lange weg om een meer solidaire economie te realiseren. Het ideaal is duidelijk en inderdaad zeer wenselijk maar ook een vorm van  wishful thinking. We willen allemaal toch een vreedzame, rechtvaardige wereld en een eerlijke economie. Bij mij rijst echter de vraag:  hoe je dat wilt bereiken? Welke vorm pas daarbij, welke structuren en procedures?                                                           Een klein begin is misschien hoofdstuk 7 dat als titel heeft “Naar meer systeem innovatieve ketens”. Daar beschrijft hij de coöperatievorm waarbij leden-ondernemers  hun marktkrachten bundelen. Zo ontstaat een samenwerking op langere termijn.  Daarna noemt hij de vele nieuwe  energiecoöperaties als voorlopers van ketens, die systeem doorbrekend kunnen zijn.   Hij gaat echter niet zover als de associatievorm, die Rudolf Steiner voorstelt en waar juist de drie belangrijkste economische partijen namelijk producenten, consumenten en handelaren samen economische besluiten nemen . Een deeluitwerking daarvan vind je in Parecon-visie van de onderzoekers Albert en Hahnel . zie ook    http://solidaire-economie.blogspot.nl/2015/05/parecon-is-het-alternatief-voor.html

Het eigendomsvraagstuk laat Douben ook geheel buiten beschouwing. Vinden we het rechtvaardig en economisch zinvol dat bedrijfsmiddelen (alle productiefactoren) in privéhanden liggen. Kan een enkeling zich zomaar de verworvenheden van hele generaties en uitvindingen van velen zomaar toe-eigenen? Is dat niet eigendom van de gemeenschap (dus niet overheid)?

Is het economisch zinvol dat landbouwgrond, ertsmijnen  en ook hele bedrijven verhandeld kunnen worden?  We weten dat monopolisten en oligopolisten de marktwerking verstoren en consumenten benadelen. Zo kunnen ook bedrijfseigenaren de belangen van werknemers en consumenten schaden.                  Al met al een lezenswaardig boekje maar ik beschouw het meer als een eerste aanzet tot een meer solidaire economie.

Zie ook http://www.ed.nl/mening/opinie-aanzet-tot-solidaire-economie-1.5825036